ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਿਵਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ – ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਢਕਦੀ ਹਰਿਆਲੀ ਦੀ ਚਾਦਰ, ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਧਿਆਪਕ ਰਾਜਬੀਰ ਬੈਨੀਵਾਲ

ਵਾਤਾਵਰਨ ਦਿਵਸ ਵਿਸ਼ੇਸ਼
(5June,2024/Sanghol Times)

ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਢਕਦੀ ਹਰਿਆਲੀ ਦੀ ਚਾਦਰ,
ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਧਿਆਪਕ ਰਾਜਬੀਰ ਬੈਨੀਵਾਲ

(ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਅਤੇ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਣਗੀਆਂ ਪਰ ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਤੇ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ। ਇੱਥੇ ਅਸੀਂ ਭਿਵਾਨੀ ਦੇ ਸਿਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ 49 ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਅਧਿਆਪਕ ਰਾਜਬੀਰ ਬੈਨੀਵਾਲ) 10 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਉਹ ‘ਮਾਸਟਰ ਰਾਜਬੀਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਨਿਗਰਾਨ’ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹਨ, ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਤਾਇਨਾਤ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸਕੂਲ ਅਤੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ‘ਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁੱਖ ਲਗਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਮੌਸਮ ਬਦਲਦਾ ਹੈ।)

-ਡਾ. ਸਤਿਆਵਾਨ ਸੌਰਭ

ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਸਥਾਨ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰਾ ਇਲਾਕਾ ਹਰਿਆਲੀ ਨਾਲ ਢਕ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਸਥਾਨ ਵੱਖਰਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਹਰਿਆਣਾ ਦੇ ਭਿਵਾਨੀ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਿਵਾਨੀ ਸਬ-ਡਿਵੀਜ਼ਨ ਦੇ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕ ਬਾਰੇ ਦੱਸਾਂਗੇ, ਜਿਸ ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਲਾਕਾ ਹਰਿਆਲੀ ਨਾਲ ਢਕ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਫਰਜ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਔਖੇ ਵਿਸ਼ੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਟਾਪਰ ਹਨ ਅਤੇ 100% ਨਤੀਜੇ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਾਸ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦੀ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੋਵਾਂ ਮਾਧਿਅਮ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਗੈਰ ਪ੍ਰੈਕਟੀਕਲ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚ 100% ਨਤੀਜਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਕੋਈ ਜਾਦੂ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਥਾਹ ਮਿਹਨਤ ਅਤੇ ਲਗਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੈ।

*ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਿਆ ਸਹਿਯੋਗ*

ਸੀਵਾਨੀ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਮਾਡਲ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਅਧਿਆਪਕ ਰਾਜਬੀਰ ਬੈਨੀਵਾਲ (ਇਤਿਹਾਸ ਲੈਕਚਰਾਰ) ਦੇ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਨੇ ਸ਼ਹਿਰ ਸਮੇਤ ਸਮੁੱਚੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੀ ਬਦਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਬੂਟੇ ਲਗਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਰਾਜਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਵਧਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਘਟਦੀ ਹਰਿਆਲੀ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਚਿੰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੁੱਖ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ। ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਰਾਜਬੀਰ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਅ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਸ਼ਹਿਰ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਉਹ ਸਿਵਾਨੀ ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾ ਦੀ ਸਫਾਈ ਬ੍ਰਾਂਡ ਅੰਬੈਸਡਰ ਹੈ।

ਸਰਕਾਰੀ ਮਾਡਲ ਸਕੂਲ ਸਿਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਤਾਇਨਾਤ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸੁਰੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਅਤੇ ਸਮੂਹ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪੂਨਮਚੰਦ ਬਰਵਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਹਿਯੋਗ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਸਕੂਲ ਦੇ ਅਹਾਤੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੂਟੇ ਲਗਾ ਕੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸਕੂਲ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸੜਕ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਬੂਟੇ ਲਗਾਏ ਗਏ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਸ਼੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਪ੍ਰਣਾਮੀ ਸਕੂਲ, ਬਿਸ਼ਨੋਈ ਮੰਦਿਰ ਅਤੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨਘਾਟ, ਜਿੱਥੇ ਹਰਿਆਵਲ ਨਹੀਂ ਸੀ, ‘ਤੇ ਰੁੱਖ ਲਗਾਏ ਗਏ।

*ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੈਨਟੀਨਲ ਨਾਮ ਦੀ ਮਹਾਨ ਮੁਹਿੰਮ*

ਅਧਿਆਪਕ ਰਾਜਬੀਰ ਬੈਨੀਵਾਲ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸਾਰਿਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦਾ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੈਨਟੀਨਲ ਨਾਮਕ ਉਸ ਦੀ ਮੈਗਾ ਮੁਹਿੰਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦਾ ਹੀ ਨਤੀਜਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਕਰੀਬ 7 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ‘ਤੇ ਟੀਚੇ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੂਟੇ ਲਗਾਏ ਗਏ | ਸਿਵਾਨੀ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਸੰਭਾਲ ਅੱਜ ਇੱਕ ਮੁਹਿੰਮ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮਾਸਟਰ ਰਾਜਬੀਰ ਨੇ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਖਰਚੇ ‘ਤੇ ਬੀਜਾਂ ਜਾਂ ਕਟਿੰਗਜ਼ ਤੋਂ ਬੂਟੇ ਤਿਆਰ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਦੌਰਾਨ ਸੜਕਾਂ ‘ਤੇ ਲਗਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮੁਫ਼ਤ ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੇ ਰਹੇ। ਮਾਸਟਰ ਰਾਜਬੀਰ ਨੇ ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਰਾਜਬੀਰ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਲਗਾਤਾਰ ਬਦਲੀਆਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮੈਨੂੰ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮੈਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਕਈ ਰੂਪ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਪਿਆਰ ਜਨੂੰਨ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਦੇਰ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ।

ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਮਾਸਟਰ ਰਾਜਬੀਰ ਖੁਦ ਰੁੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੌਦਿਆਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਗੋਂ ਹੋਰਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਜਨੂੰਨ ਕਾਰਨ ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿਵਾਨੀ ਸਬ-ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕਈ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਬੂਟੇ ਲਾਏ। ਮਾਸਟਰ ਰਾਜਬੀਰ ਨੂੰ ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸੰਸਥਾ ਵੱਲੋਂ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਹਨ।

*ਵਾਤਾਵਰਣ ਨਿਗਰਾਨ ਸੰਸਥਾ ਬਣਾ ਕੇ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ*

1993 ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਸਿਵਾਨੀ ਦੇ ਇਸੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ 12ਵੀਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਐਮ.ਏ. ਐੱਲ.ਐੱਲ.ਬੀ. ਦੀ ਵਾਧੂ ਡਿਗਰੀ ਨਾਲ ਸੁਸ਼ੋਭਿਤ ਮਾਸਟਰ ਰਾਜਬੀਰ ਨੇ ਰੁੱਖ ਲਗਾਉਣ ਦੇ ਆਪਣੇ ਜਨੂੰਨ ਕਾਰਨ ਸਕੂਲ ਰਾਹੀਂ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਜਦੋਂ ਉਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਟੀਚਾ ਵੱਡਾ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਮਾਸਟਰ ਰਾਜਬੀਰ ਨੇ 2021 ਵਿੱਚ ‘ਪਰਵਾਰਨ ਪ੍ਰਹਾਰੀ’ ਟਰੱਸਟ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਸੰਸਥਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਟੀਚਾ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਗਰੂਕ ਕਰਨਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਤਹਿਤ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਵਾਤਾਵਰਨ ਦੇ ਹਿੱਤ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਲਜਾਂ, ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ, ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਸੇਵੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਲਈ ਅਧਿਆਪਨ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਅਧਿਆਪਕ ਮਾਸਟਰ ਰਾਜਬੀਰ ਤੋਂ ਜਦੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਸੰਦੇਸ਼ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ‘ਹਰ ਮਾਂ-ਬਾਪ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਦਰਤੀ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਸੈਰ-ਸਪਾਟੇ ‘ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨੇੜੇ ਆਉਣਗੇ | ਇਸ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਧਰਤੀ ਮਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਹੋਵੇਗੀ।