शहीद ए आजम भगत सिंह के जन्म दिवस पर विशेष * ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼- ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ

शहीद ए आजम भगत सिंह के जन्म दिवस पर विशेष

मनमोहन सिंह

“शहीदों की चिताओं पर जुड़ेंगे हर बरस मेले
वतन पे मरने वालों का यही बाकी निशां होगा”

जगदंबा प्रसाद मिश्र ‘हितैषी’ के लिखे ये दो मिसरे आज भगत सिंह, राजगुरु, और सुखदेव के साथ पूरी तरह जुड़ गए हैं। आज शहीद भगत सिंह के जन्म दिन पर मुझे लगता है कि उनकी कुछ बातों को याद किया जाए।
इस बारे में भगत सिंह के उस पर्चे का जिक्र ज़रूरी है जो उन्हें ने आठ अप्रैल1929 को बटुकेश्वर दत्त के साथ असेंबली हाल में बॉम्ब फेंकते हुए फेंका था।

उसमें सबसे ऊपर लिखा था:

हिंदुस्तान समाजवादी प्रजातांत्रिक सेना

पर्चे का मजबूंंन था

“बहरों को सुनने के लिए बहुत ऊंची आवाज़ की ज़रूरत होती है”

प्रसिद्ध फ्रांसीसी अराजकतावादी शहीद बेलों के यह अमर शब्द हमारे काम के औचित्य के साक्षी हैं।
पिछले दस साल में ब्रिटिश सरकार ने शासन सुधार के नाम पर इस देश का जो अपमान किया है उसकी कहानी दोहराने की आवश्यकता नहीं और न ही हिंदुस्तानी पार्लियामेंट पुकारे जाने वाली इस सभा ने भारतीय राष्ट्र के सर पर पत्थर फेंक कर इसका जो अपमान किया है, उसके उदाहरणों को याद दिलाने की आवश्यकता है। यह सब सर्वविदित और स्पष्ट है। आज जब लोग ‘साइमन कमीशन’ से कुछ सुधारों के टुकड़ों की आशा में आँखें फैलाए बैठे हैं और इन टुकड़ों के लाभ में आपस में झगड़ रहे हैं, विदेशी सरकार “सार्वजनिक सुरक्षा विधेयक” और “औद्योगिक विवाद विधेयक” के रूप में अपने दमन को और भी कड़ा कर लेने का यत्न कर रही है। इसके साथ ही आने वाले अधिवेशन में ‘ अखबारों द्वारा “राजद्रोह रोकने के कानून” जनता पर कसने जा रही है। सार्वजनिक काम करने वाले मज़दूर नेताओं की अंधाधुंध गिरफ्तारियां यह स्पष्ट कर देती हैं कि सरकार किस रवैए से चल रही है।
राष्ट्रीय दमन और अपमान की इस उत्तेजनापूर्ण परिस्थिति में अपने उत्तरदायित्व की गंभीरता को महसूस कर “हिन्दुस्तान समाजवादी प्रजातांत्रिक सेना ने अपनी सेना को यह कदम उठाने की आज्ञा दी है। इस कार्य का प्रयोजन है कि कानून का यह अपमानजनक प्रहसन समाप्त कर दिया जाए। विदेशी शोषक नौकरशाही जो चाहे करे परन्तु उसकी वैधानिकता की नकाब फाड़ देना ज़रूरी है।
जनता के प्रतिनिधियों से हमारा आग्रह है कि वे इस पार्लियामेंट के पाखंड को छोड़ कर अपने अपने निर्वाचन क्षेत्रों में लौट जाएं और जनता को विदेशी दामन और शोषण के खिलाफ इंकलाब के लिए तैयार करें।
हम अपने इस विश्वास को फिर दोहराना चाहते हैं कि संसार के इतिहास ने कई बार इस ज्वलंत सच्चाई की घोषणा की है कि व्यक्तियों की हत्या करना आसान है पर विचारों की हत्या नहीं की जा सकती। बड़े बड़े साम्राज्य नष्ट हो गए पर विचार आज भी जीवित हैं। रूस के ज़ार तक चले गए।
हम मानव के जीवन को पवित्र समझते हैं। हम ऐसे उज्ज्वल भविष्य में विश्वास रखते हैं जिसमें हर आदमी को पूरी शांति और आज़ादी का अवसर मिल सके । हम इंसान का खून बहाने की अपनी विवशता पर दुखी हैं परंतु इंकलाब द्वारा मनुष्य के शोषण को समाप्त कर देने के लिए इंकलाब में कुछ न कुछ रक्तपात अनिवार्य है।
इंकलाब ज़िंदाबाद।

कमांडर इन चीफ
——00——

ਸ਼ਹੀਦ-ਏ-ਆਜ਼ਮ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਮ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼- ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ

“ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਚਿਤਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਮੇਲੇ ਲੱਗਣਗੇ, ਇਹ ਦੇਸ਼ ਲਈ ਮਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਇੱਕ ਬਚੀ ਹੋਈ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ।” ਜਗਦੰਬਾ ਪ੍ਰਸਾਦ ਮਿਸ਼ਰਾ ‘ਹਿਤੇਸ਼ੀ’ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀਆਂ ਇਹ ਦੋ ਲਾਈਨਾਂ ਹੁਣ ਭਗਤ ਸਿੰਘ, ਰਾਜਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੁਖਦੇਵ ਨਾਲ ਅਟੁੱਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਜੁੜੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਅੱਜ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜਨਮ ਦਿਵਸ ‘ਤੇ, ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ, ਉਸ ਪੈਂਫਲਿਟ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਜੋ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਨੇ 8 ਅਪ੍ਰੈਲ, 1929 ਨੂੰ ਅਸੈਂਬਲੀ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਬੰਬ ਸੁੱਟਦੇ ਸਮੇਂ ਬਟੁਕੇਸ਼ਵਰ ਦੱਤ ਨਾਲ ਸੁੱਟਿਆ ਸੀ। ਇਸਦੇ ਸਿਖਰ ‘ਤੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ: ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਰਿਪਬਲਿਕਨ ਆਰਮੀ। “ਬੋਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।” ਮਸ਼ਹੂਰ ਫਰਾਂਸੀਸੀ ਅਰਾਜਕਤਾਵਾਦੀ ਸ਼ਹੀਦ ਬੇਲੋਨ ਦੇ ਇਹ ਅਮਰ ਸ਼ਬਦ ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਦੀ ਜਾਇਜ਼ਤਾ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਕੀ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ‘ਤੇ ਇਸ ਦੇਸ਼ ‘ਤੇ ਜੋ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਨਾ ਹੀ ਇਸ ਅਸੈਂਬਲੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਸੰਸਦ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਪੱਥਰ ਮਾਰ ਕੇ ਭਾਰਤੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ‘ਤੇ ਜੋ ਬੇਇੱਜ਼ਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣਿਆ ਅਤੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੈ। ਅੱਜ, ਜਦੋਂ ਲੋਕ ਸਾਈਮਨ ਕਮਿਸ਼ਨ ਤੋਂ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦੇ ਫਾਇਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਝਗੜ ਰਹੇ ਹਨ, ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਰਕਾਰ “ਜਨਤਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਿੱਲ” ਅਤੇ “ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਿਵਾਦ ਬਿੱਲ” ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਦਮਨ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਖ਼ਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸੈਸ਼ਨ ਵਿੱਚ, ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ “ਦੇਸ਼ਧ੍ਰੋਹ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ” ਜਨਤਾ ‘ਤੇ ਥੋਪਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਨਤਕ-ਭਾਵਨਾ ਵਾਲੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਰਵੱਈਏ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਰਸਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਅਪਮਾਨ ਦੀ ਇਸ ਭੜਕਾਊ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ, ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਸੋਸ਼ਲਿਸਟ ਡੈਮੋਕ੍ਰੇਟਿਕ ਆਰਮੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਨੂੰ ਇਹ ਕਦਮ ਚੁੱਕਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਇਸ ਅਪਮਾਨਜਨਕ ਮਜ਼ਾਕ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣਕਾਰੀ ਨੌਕਰਸ਼ਾਹੀ ਜੋ ਚਾਹੇ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਕਾਨੂੰਨੀਤਾ ਦਾ ਪਰਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਉਤਾਰਿਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸੰਸਦ ਦੇ ਪਖੰਡ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਵਿਰੁੱਧ ਇਨਕਲਾਬ ਲਈ ਤਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਸ ਸੱਚਾਈ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ: ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਆਸਾਨ ਹੈ, ਪਰ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮਹਾਨ ਸਾਮਰਾਜ ਢਹਿ ਗਏ ਹਨ, ਪਰ ਵਿਚਾਰ ਜਿਉਂਦੇ ਹਨ, ਰੂਸ ਦੇ ਜ਼ਾਰ ਤੱਕ ਵੀ। ਅਸੀਂ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਉੱਜਵਲ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲੇਗਾ। ਅਸੀਂ ਮਨੁੱਖੀ ਖੂਨ ਵਹਾਉਣ ਦੀ ਆਪਣੀ ਮਜਬੂਰੀ ‘ਤੇ ਦੁੱਖ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਇਨਕਲਾਬ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਖੂਨ ਵਹਾਉਣਾ ਅਟੱਲ ਹੈ। ਇਨਕਲਾਬ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ।
– ਕਮਾਂਡਰ ਇਨ ਚੀਫ਼